Rak szyjki macicy

Dwa razy tyle choruje. Gdyby regularnie odwiedzały ginekologa i robiły cytologię żyłyby. Badanie trwa kilka minut, a może uratować życie. Pozwala na wykrycie nowotworu we wczesnym stadium, gdy jest wyleczalny w stu procentach. Dziś kobiety mają jeszcze jednego sprzymierzeńca: szczepionkę przeciw głównemu sprawcy, wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV). Ta rewelacja jest już w aptekach.

Niebezpieczny wirus

Szyjkę macicy można łatwo zbadać. Jej długość wynosi 2,5 cm. Ujście zewnętrzne, czyli centralny otwór, u kobiet, które rodziły, ma kształt okrągły. Wieloródki mają je w kształcie szparowatym. W czasie badania ginekologicznego widoczna jest część pochwowa szyjki. Obejrzenie jej przez lekarza daje znaczną szansę na wykrycie niepokojących zmian, które nie powodują żadnych sygnałów ostrzegawczych. Dlatego regularne odwiedzanie gabinetu ginekologa jest dla kobiet ważne.

U pacjentek zgłaszających się z powodu:

• nieregularnych krwawień
• krwistych upławów o nieprzyjemnym zapachu
• krwawień po stosunku
• bolesnego oddawania moczu i stolca
• narastającej niewydolności nerek

rak szyjki macicy jest już w późnym stadium zaawansowania, dającym małe szanse na wyleczenie. Lekarze zaobserwowali, że częściej rozwija się on u kobiet, które: wcześnie (przed szesnastym rokiem życia) rozpoczęły kontakty intymne; cierpiały na przewlekłe stany zapalne narządów płciowych oraz zakażenia pochwy spowodowane opryszczką genitalną; urodziły kilkoro dzieci w krótkich odstępach czasu; miały wielu partnerów; przez całe lata stosowały doustne tabletki antykoncepcyjne; źle się odżywiały (diety z niedoborem witaminy C i beta-karotenu); * paliły papierosy.

Łatwiej zakażały się one wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), z którym najczęściej wiąże się zachorowanie na nowotwór. Ma on aż dwieście odmian. Za raka szyjki macicy odpowiadają typy oznaczone numerami HPV 16 i HPV 18 (ostatnio mówi się też o HPV 45). Zarażenie następuje podczas stosunku płciowego. Wirus usadawia się na skórze, błonach śluzowych okoli-cy krocza, odbytu, w pochwie i macicy. Około 70% dorosłych ulega w pewnym momencie swego życia zakażeniu wirusem, choć w wielu przypadkach organizm sam go zwalczy. Najczęściej zarażają się osoby młode, przed 28. rokiem życia. Przeciwciała świadczące o zetknięciu z HPV są wykrywane nawet u nastolatków, które współżyją seksualnie (nie oznacza to, że muszą zachorować).

Niekontrolowany podział

U części osób, które zetknęły się z wirusem, uszkodzi on komórki na-błonka szyjki macicy. Zaczną one dzielić się w sposób niekontrolowany, co doprowadzi do rozwoju inwazyjnego raka. Proces ten przebiega powoli, zwy-kle przez 10–13 lat. Najpierw zmieni się kształt i wielkość komórek nabłonka wyścielającego szyjkę. Są to zmiany przedrakowe (tzw. dysplazje) i ich wy-krycie nie musi oznaczać, że kobieta skazana jest na nowotwór. Zwykle po odpowiednim leczeniu zmiany się cofną.

Jednak nieleczone dysplazje (po kilku, czasami nawet kilkunastu latach) zwykle przekształcają się w raka. W pierwszym stopniu zaawansowania ograniczy się on tylko do nabłonka szyjki macicy. Jeśli kobieta dalej nie będzie się leczyć, drugi stopień spowoduje penetrację komórek nowotworowych poza szyjkę (nie dotkną one jednak do ścian miednicy, naciekając górny odcinek pochwy). W trzecim dojdą do ścian miednicy. Przy czwartym rak zajmie śluzówkę pęcherza moczowego i odbytnicy. Następnie da odległe przerzuty, np. do płuc, wątroby czy kości.

Cytologia ratuje życie

Najważniejszą profilaktyką raka szyjki macicy jest wykonanie badania cytologicznego (tzw. rozmazu). Umożliwia ono nie tylko wczesne wykrycie nowotworu w fazie całkowicie wyleczalnej, ale nawet zapobieganie mu. Jeśli bowiem zostaną znalezione zmiany dysplastyczne, dzięki odpowiedniemu leczeniu można w ogóle nie dopuścić do powstania nowotworu złośliwego. Jednak cytologia spełni swe zadanie tylko wtedy, gdy jest przeprowadzana regularnie. Została wynaleziona przez George'a Papanicolau (stąd jej inna nazwa „Pap test”) w 1942 roku. Pomimo jej pewnych ograniczeń, od ponad 60 lat medycyna nie znalazła lepszego sposobu na wykrywanie raka szyjki macicy.

Cytologię powinna wykonywać każda kobieta po inicjacji seksualnej. Początkowo przez pierwsze trzy lata raz do roku. Jeśli w tym czasie wyniki cytologii są ujemne (co oznacza, że jest zdrowa), można zacząć ją powtarzać raz na trzy lata. Biorąc pod uwagę, że choroba rozwija się 10–13 lat, zapewnia to wykrycie jej na etapie przedrakowym lub wczesnym, w 100% wyleczalnym. Kobiety powinny wykonywać cytologię do 70. roku życia (najwięcej przypadków raka przypada w V–VI dekadzie życia). Jeśli kobieta cierpi z powodu obniżonej odporności układu immunologicznego spowodowanej np. zakażeniem HIV, przeszczepami, dializami lub infekcjami wirusowymi typu HPV – musi cytologię powtarzać co 12 miesięcy.

Badanie rozpoczyna się założeniem wziernika do pochwy, który po-zwala zobaczyć szyjkę macicy. Pobiera się z niej specjalną szczoteczką materiał komórkowy. Nanosi się go na szkiełko i niezwłocznie utrwala. Prawidłowo pobrany rozmaz powinien zawierać komórki: nabłonka płaskiego z części pochwowej szyjki; walcowatego z kanału szyjki; metaplastyczne ze strefy ich „przekształcania”, w której najczęściej powstaje nowotwór. Brak w rozmazie któregoś z tych typów komórek może zafałszować wynik, co niestety się zdarza.

Dlatego tak ważne jest wykonanie cytologii w dużej pracowni (przy szpitalach, centrach onkologii, placówkach mających certyfikat do jej przeprowadzania). Mają one duże doświadczenie, ponieważ robią je często. Ich personel jest odpowiednio przeszkolony, a wynik ocenia patomorfolog lub cytotechnik. Wszystko to jest gwarancją jakości. Jeśli cytologia wykaże istnienie komórek przedrakowych lub nowotworowych, konieczna jest dalsza diagnostyka. Zwykle wykonuje się wtedy kolposkopię, która polega na obejrzeniu powierzchni szyjki macicy za pomocą specjalnego aparatu. W trakcie badania pobiera się od razu wycinek do oceny pod mikroskopem.

Siła w szczepionce

Najnowsza broń w walce z rakiem to szczepionka Silgard (w niektórych krajach nosi nazwę Gardasil), dostępna już w aptekach (nierefundowana przez NFZ). Szczepionka podawana w trzech dawkach zabezpiecza przed za-każeniem wirusem HPV (jest wymierzona przeciw niemu). Chroni przed jego najgroźniejszymi typami HPV 16 i HPV 18. Jednocześnie zabezpiecza przed zarażeniem HPV 6 i HPV 11, które są odpowiedzialne za powstanie kłykcin kolczastych (brodawek sromu oraz odbytu), uciążliwych i trudnych w leczeniu chorób przenoszonych drogą płciową Lekarze uważają, że szczepionkę najlepiej podać przed inicjacją seksualną. Komisja Europejska zaleca szczepienie dziewcząt i chłopców w wieku 9–15 lat, oraz kobiet do 26. roku życia. Lek można też stosować u osób starszych – do 55. roku życia. Wtedy kobieta musi mieć koniecznie zrobioną cytologię, gdyż nie można szczepić osoby chorej. Szczepionka ta podawana jest kobietom dopiero od pięciu lat. U osób, którym została zaaplikowana, cały czas utrzymuje się wysokie stężenie przeciwciał, czyli odporność na zakażenie wirusem HPV. Czy będzie jeszcze potrzebna dawka przypominająca – na razie medycyna nie wie. Preparat ma wyłącznie znaczenie zapobiegawcze, nie leczy rozwijającego się raka ani już powstałych brodawek. Świat medycyny ma jednak nadzieję, że dzięki niej mniej kobiet będzie chorować i umierać z powodu raka szyjki macicy.

Kwiat kobiecości

Taką nazwę nosi Stowarzyszenie (adres internetowy: www.kwiatkobiecosci.pl) założone przez Idę Karpińską, (wizażystkę), która wygrała z rakiem. Dziś pomaga chorym oraz ich rodzinom. Uświadamia paniom, jak ważna jest cytologia. Angażuje się w akcje edukacyjne i robi wszystko, aby ustrzec inne kobiety przed tym, co sama przeszła, kiedy usłyszała: „ma pani problem”... W przezwyciężeniu raka pomogła jej wiara w wyzdrowienie. Chce nią zarazić załamane pacjentki, podzielić się swym do-świadczeniem. Zdrowe edukować i zachęcać do aktywnej profilaktyki.

Idź koniecznie

W Polsce realizowany jest Rządowy Program Walki z Rakiem Szyjki Macicy. W jego ramach bezpłatną cytologię może wykonać każda kobieta w wieku 25–59 lat, która z takiego badania nie korzystała w ciągu ostatnich trzech lat. Szczegółowe informacje można uzyskać w wojewódzkim oddziale NFZ: tel. (0-22) 582-40-43. Ośrodkiem koordynującym Aktywny Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy jest: Instytut Marii Skłodowskiej-Curie, ul. Roentgena 5, w Warszawie; tel. (0-22) 546-29-64; 546-29-92; e-mail: wokmaz@coi.waw.pl.