Otyłość a cukrzyca

Otyłość a prawdopodobieństwo wystąpienia cukrzycy

Cukrzyca, upośledzona tolerancja glukozy i nieprawidłowa glikemia na czczo dotyczą częściej osób otyłych niż osób z prawidłową masą ciała. Im czas trwania otyłości jest dłuższy bądź też im stopień otyłości jest większy, tym większe jest także ryzyko rozwoju cukrzycy. W badaniu epidemiologicznym przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych na grupie 100 tysięcy osób wykazano, iż ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 u osób z BMI >35 kg/m² jest 30–40 razy większe w porównaniu z osobami z BMI <22 kg/m². Względne ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 było 38,8 razy wyższe dla kobiet z BMI >35 kg/m² w porównaniu z kobietami z BMI <23,0. Nawet wśród osób o prawidłowej masie ciała (BMI 18,5–25 kg/m²) wyższa masa ciała (BMI >23) zwiększała ryzyko wystąpienia cukrzycy w stosunku do niższej masy ciała (BMI <22). Związek między otyłością a cukrzycą potwierdza fakt, iż wśród osób z cukrzycą typu 2 aż 90% stanowią osoby z nadmierną masą ciała. Silnym czynnikiem determinującym wystąpienie cukrzycy jest otyłość brzuszna (centralna=androidalna), czyli „typu jabłko” charakteryzująca się gromadzeniem tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej. Prowadzi to m.in. do rozwoju cukrzycy, nadciśnienia tętniczego czy zaburzeń gospodarki lipidowej. Otyłość stanowi niezależny czynnik ryzyka powikłań układu sercowo-naczyniowego.

Otyłość – jawne zagrożenie

Otyłość stwierdza się obecnie u około 15% ogólnej populacji i należy do głównych czynników sprzyjających występowaniu cukrzycy typu 2. Otyłość androidalna występuje zazwyczaj u chorych na cukrzycę typu 2 i stanowi jeden z elementów zespołu metabolicznego. Aktualnie otyłość przybrała postać epidemii. Przyrost masy ciała wiąże się z przyrostem umieralności chorych, w szczególności z przyczyn sercowo-naczyniowych.

Rozpatrując występowanie cukrzycy w otyłości należy uwzględnić typ otyłości. Rozwojowi cukrzycy sprzyja element tzw. zespołu polimetabolicznego, szczególnie otyłość androidalna typu brzusznego. Ilość tłuszczu można mierzyć wskaźnikiem talia-biodro, metodą tomografii komputerowej czy densytometrycznie. Jego większa ilość w obrębie jamy brzusznej przyspiesza rozwój cukrzycy poprzez większe generowanie insulinooporności i nadprodukcję kwasów tłuszczowych (lipotoksyczność). Zależności te nie są jednak liniowe i wiążą się również ze stopniem ogólnej nadwagi. Dla rozwoju cukrzycy znaczenie ma także czas trwania otyłości, zmiany stopnia nadwagi, wiek chorych oraz aktualna masa ciała. Wszystkie elementy wymienione powyżej muszą być uwzględniane przy tworzeniu planu postępowania leczniczego w cukrzycy skojarzonej z otyłością.

Przyczyny otyłości w cukrzycy

Przyczyny otyłości u pacjentów chorych na cukrzycę wynikają z dziedzicznej predyspozycji do otyłości, jednak zasadniczym powodem rozwoju otyłości jest nadmierne spożycie kalorii. Nadwaga utrudnia kontrolę cukrzycy i powoduje gorsze wykorzystanie insuliny przez organizm.

Jak zmierzyć otyłość?

W celu oceny występowania nadwagi bądź zaawansowania otyłości wykorzystuje się pomiar wskaźnika masy ciała (BMI), wskaźnika talia/biodro (W/H), pomiar obwodu talii. Otyłość centralna występuje zazwyczaj w połączeniu z innymi zaburzeniami i objawami, tworząc zespół metaboliczny (kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego wg IDF, 2005).

Co robić?

Trzeba sobie uświadomić, że z cukrzycą można normalnie żyć. Do dotychczasowego stylu życia trzeba wprowadzić kilka obowiązków, przestrzegając zaleceń lekarza. Doradzi, jak odżywiać się zdrowo i sukcesywnie tracić na wadze bezpieczne około 0,5 kg tygodniowo.

Odpowiednia dieta to podstawa

Jednym z elementów modyfikujących styl życia chorych na cukrzycę i otyłość jest leczenie dietetyczne. Prawidłowa dieta jest najlepszą formą leczenia chorych z otyłością. Stosowanie diety przyczynia się do utrzymania odpowiedniej masy ciała, a także zapobiega zbyt wysokim i zbyt niskim stężeniom glukozy we krwi. Zdrowe odżywianie redukuje także prawdopodobieństwo wystąpienia chorób serca. Dieta cukrzycowa powinna być urozmaicona i zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Zaleca się spożywanie produktów zawierających rozpuszczalne włókna roślinne – chleb razowy, świeże owoce i warzywa, nietłuste ryby. Pożądane jest spożywanie produktów bogatych w błonnik pokarmowy. Nie jest wskazane z kolei spożywanie tłuszczów zwierzęcych, dużej ilości czerwonego mięsa. Zmniejszenie ilości tłuszczów w diecie, szczególnie pochodzenia zwierzęcego, ma podstawowe znaczenie dla osiągnięcia i utrzymania prawidłowej masy ciała, ograniczając przy tym ryzyko chorób serca. Powinno się unikać także pokarmów zawierających łatwo przyswajalne cukry (słodycze).

Redukcja wagi

Zastosowanie diety redukującej, zapewniającej stopniowe i umiarkowane obniżanie ciężaru ciała jest istotnym elementem postępowania terapeutycznego. Leczenie cukrzycy skojarzonej z otyłością wymaga umiarkowanej redukcji wagi. W przeciwieństwie do gwałtownego obniżania wagi ten sposób leczenia dietetycznego pozwala realizować cele etapowe przy intensywniejszej współpracy z chorym.

Co więcej, stopniowe obniżanie wagi umożliwia unikanie zjawiska nawrotu nadwagi. Cele określane pojęciem „wagi idealnej” są z psychologicznego i praktycznego punktu widzenia raczej nieosiągalne, z metabolicznego zaś nie są konieczne, gdyż umiarkowana redukcja masy ciała jest skuteczna.

Obniżenie masy ciała u osób cierpiących na nadwagę bądź też otyłość przekłada się na zmniejszenie liczby zgonów z powodu powikłań cukrzycy. Uzyskuje się także lepsze parametry gospodarki węglowodanowo-lipidowej.

Ruch to zdrowie

Nie powinno się zapominać o zachowaniu równowagi pomiędzy wielkością spożywanych posiłków a wydatkiem energetycznym. Zdrowe i umiarkowane jedzenie należy wspomagać wysiłkiem fizycznym. Sprzyja on zmniejszeniu tkanki tłuszczowej w organizmie i ułatwia utrzymanie właściwej masy ciała. Wytrwałe ćwiczenia pomagają zmniejszyć poziom cukru we krwi, obniżyć ciśnienie tętnicze krwi, zmniejszyć ryzyko zawału serca i udaru mózgu, zmniejszyć zapotrzebowanie organizmu na insulinę, wzmocnić kości oraz siłę mięśni. Jedną z najwyraźniejszych zmian powstających wskutek pracy mięśniowej u ludzi jest mniejszy wzrost stężenia insuliny w surowicy krwi w odpowiedzi na zwiększenie stężenia glukozy we krwi. Dzieje się tak za sprawą mniejszego poposiłkowego wydzielania insuliny przez komórki β trzustki, zwiększenia katabolizmu insuliny oraz zwiększania liczby receptorów w komórkach tkanek obwodowych organizmu dla tego hormonu. Odpowiedni trening fizyczny pomaga zmniejszyć masę tłuszczową u chorych na cukrzycę skojarzoną z otyłością. Mniejsza jest także często hiperglikemia podstawowa i poposiłkowa. Poprawie ulega tolerancja glukozy. Dodatkowo samopoczucie ulegnie zdecydowanej poprawie. Wystarczy ćwiczyć trzy razy w tygodniu po około 20 minut. Nie należy wykonywać ćwiczeń zbyt wyczerpujących, gdyż grozi to hipoglikemią.

Leczenie osoby chorej na cukrzycę wiąże się z przestrzeganiem zasad prawidłowego żywienia, kontroli wydatkowanej energii, stałej czujności i podejmowania decyzji dotyczących terapii o każdej porze dnia i nocy. Tylko takie postępowanie zapewnia dobre wyrównanie poziomu cukru we krwi. Dodatkowo warto pamiętać o preparatach, które w bezpieczny sposób mogą pomóc w codziennych zmaganiach z zachowaniem odpowiedniej diety.